صفر تا صد طرح پژوهش اثرگذار یکپارچه شبکه ای دانشگاه آزاد اسلامی - فیس راز

گروه دانشگاه خبرگزاری خبرنگاران، محدثه حسینی؛ دانشگاه ها در فرآیند حل مسائل و مسائل کشور می توانند نقش مؤثری ایفا نمایند؛ درحالی که در حل این مسائل و مسائل نقش دانشگاه مورد توجه قرار نگرفته است و علی رغم توانمندی بالای آن ها در فراوری علم و فناوری، تنها بخش کوچکی از این توانمندی در راستای حل مسائل کشور به کار گرفته می شود.

همین امر لزوم ایجاد تغییر و تحول در هماهنگی و همسویی با احتیاجها، مسائل و تحولات جامعه دران بیش ازپیش را گوش زد می نماید.

امروزه دانشگاه نمی تواند در فضای معلق و مجرد آموزشی و پژوهشی حرکت کند؛ بلکه باید در یک فضای واقعی با نگاه به مسائل و مسائل کشور، مأموریت ها و راهبردهای آموزش، پژوهشی و فراوری و انتشار علم خود را باز مفهوم پردازی کند.

در این رابطه، یکی از راهبردهای دانشگاه آزاد اسلامی به منظور کنشگری فعالانه تر در مواجهه با مسائل ملی پیچیده، توسعه رویکرد حل مسئله تبدیل این دانشگاه به یک سازمان حل مسئله و جوابگو به احتیاجهای واقعی جامعه است.

در این رویکرد، به دلیل پیوند میان انجام پژوهش و حل مسئله، توجه به نظام پژوهش های دانشگاهی، به ویژه پژوهش های تحصیلات تکمیلی (خاتمه نامه های دانشجویان مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری) از اهمیت خاصی برخوردار می شود.

این امر وجود یک برنامه جامع و منسجم برای راهبری و راهنمایی ظرفیت های پژوهشی این دانشگاه به سمت حل مسائل و رفع احتیاجهای جامعه را ضروری می سازد. در این راستا، برنامه پایش آزاد، با هدف رفع نواقص مربوط به پژوهش های تحصیلات تکمیلی در دانشگاه آزاد اسلامی تدوین و اجرایی شده است.

در این برنامه به بازمهندسی ساختارها و کارکردهای نظام پژوهش تحصیلات تکمیلی دانشگاه، سازمان دهی و برنامه ریزی هدفمند آن، شناسایی استعدادهای حل مسئله در دانشگاه و توانمندسازی آن ها نسبت به شکست، تبدیل مسائل ملی کشور به مسائل دانشگاهی و قرار دادن آن ها به عنوان موضوعات خاتمه نامه های کارشناسی ارشد و دکتری اقدام می شود.

طرح پایش آزاد مخفف پژوهش اثرگذار یکپارچه شبکه ای دانشگاه آزاد اسلامی است که هدف آن تبدیل چالش های کلان کشور به زمینه های پژوهشی است که استاد و دانشجو بتوانند بر اساس آن موضوع خاتمه نامه و یا رساله تعریف نمایند.

بر اساس نظام پایش آزاد، واحدهای ویژه نیز مانند دانشگاه های آزاد اسلامی هر واحد استانی در یک موضوع خاص پیشران شده تا به حل چالش های کشور یاری نمایند. در نظام پایش دانشجویان در کنار اینکه بر اساس علاقه خود موضوعی را موردمطالعه قرار دهند، در رفع مسائل کشور نیز سهیم می شوند، در این شرایط است که دانشجو احساس مفید واقع شدن پژوهش و مطالعه خود را دارد.

این می تواند مبنایی باشد تا در مقطع دکتری موضوع رساله خود را با دقت بیشتری انتخاب کند و پژوهشی اثرگذار انجام دهد.

هم چنین نظام پایش به صورت شبکه ای در حال انجام است که موقعیت جغرافیایی استاد و دانشجو حائز اهمیت نیست. دانشجویان و اساتید در سامانه ای با یکدیگر ارتباط برقرار می نمایند و در صورت رسیدن به توافق می توانند به ادامه فعالیت خود بپردازند.

به گفته دکتر محمدمهدی طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در فرآیند اجرای این برنامه، دانشگاه به محیطی برای شکل دادن تعاملات اجتماعی ذینفعان مؤثر در حل مسئله، اجتماعات حل مسئله، جستجو و پرورش استعداد مؤثر بر حل مسائل و ایجاد فرصت برای ورود یا تزریق این استعدادها به بدنه حل مسئله کشور تبدیل خواهد شد که در آن، استعدادهای بالقوه حل مسائل اساسی کشور از رشته های مختلف و مرتبط با هر مسئله، اهالی صنعت، بازرگانان و سیاست گذاران و فعالان اجتماعی و سایر ذینفعان و ذی ربطان مرتبط با آن مسئله حضور به هم رسانده و با طراحی های نوآورانه پیرامون مسئله موردنظر، به تعامل و مصاحبه و برقراری ارتباط و فراوری ایده ها می پردازند.

در واقع، برنامه پایش، با در نظر دریافت فقدان یک برنامه و منظومه پژوهشی یکپارچه و منسجم در دانشگاه، قصد هدفمند کردن پژوهش های تحصیلات تکمیلی دانشگاه برای حل مسئله و چالش های موجود در کشور در حوزه های مختلف شامل مالی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی با استفاده از موجودیت دانشگاه و پتانسیل اعضای هیئت علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی را دارد.

با اجرای برنامه پایش، این امیدواری وجود دارد که با مدیریت مأموریت گرای فراوری علم و هدفمند کردن پژوهش، تحولی در کارآمدی نظام علمی و اداره کشور پدید آورد.

بر اساس نظام پایش آزاد، واحدهای ویژه نیز مانند دانشگاه های آزاد اسلامی هر واحد استانی در یک موضوع خاص پیشران شده تا به حل چالش های کشور یاری نمایند. نظام پایش به صورت شبکه ای در حال انجامست که موقعیت جغرافیایی استاد و دانشجو حائز اهمیت نیست.

دانشجویان و اساتید در سامانه ای با یکدیگر ارتباط برقرار می نمایند و در صورت رسیدن به توافق می توانند به ادامه فعالیت خود بپردازند.

محمد علی اکبری، رئیس دبیرخانه پایش آزاد دانشگاه آزاد اسلامی بر این باور است که برای فرهنگ سازی ترویج نوشتن مقاله مسئله محور و شناخت احتیاجهای کشور و صنعت، نقش رسانه ها غیرقابل انکار است.

رسانه ها باید طوری عمل نمایند که دانشجویان و اساتید بیش از پیش به این سمت حرکت نمایند و نگاهشان بر مسائل مهم معطوف شود. در اغلب دانشگاه های برتر دنیا نیز اینگونه است، یعنی دانشجو یک خاتمه نامه یا رساله را تنها با هدف دفاع از آن فارغ از اینکه مسئله ای را حل نماید نمی نویسد؛ بلکه به دنبال موضوعی می رود تا بتواند مرزهای دانش را جابه جا کند و صنعت و جامعه را متحول کند.

وی در همین خصوص می افزاید که این کار را در دانشگاه آزاد اسلامی با طرح پایش آزاد (پژوهش های اثرگذار یکپارچه شبکه ای) شروع کرده ایم. فرهنگ سازی این موضوع احتیاج به زمان دارد و یک شبه اتفاق نخواهد افتاد.

اما ریل گذاری در این راستا صورت گرفته است و ما در این راستا در حال حرکت هستیم. در طرح پایش دانشگاه آزاد اسلامی این امکان را به سهولت برای دانشجویان فراهم کرده است که در صنعت و همه حوزه های پژوهشی وارد شود و نقشی موثر ایفا نماید.

به طور مثال اگر دانشجویی علاقه مند به انجام تحقیق و پژوهش در موضوع اعتیاد است به راحتی می تواند با مراکز مرتبط ارتباط برقرار کند و جامعه آماری معتادان و موضوعات پیرامونی آن را مورد مطالعه قرار دهد.

فرآیند تدوین نظام موضوعات در نظام پایش آزاد:

شیوه نامه نگارش نظام موضوعات و جدول نمونه

نظام موضوعات: مجموعه ای جامع، منسجم و هماهنگ از زمینه های پژوهشی است که بر اساس یک الگوی نظام مند از چالش های مربوط به یک برنامه علمی، در جهت تعریف مسئله های دانشگاهی در قالب خاتمه نامه های کارشناسی ارشد، رساله های دکتری و طرح های پژوهشی مربوط به آن برنامه علمی، استخراج شده است.

راهنمای واژگان کلیدی درخت دانش

چالش؛ چالش، بیان کلی مسئله، ضعف ها، ضرورت ها، محدودیت ها و همچنین معرفی موانعی است که در سر راه رسیدن به آرمان ها و اهداف غایی و کلان برنامه وجود دارد و برنامه علمی کوشش دارد که در جهت رفع چالش ها، گام بردارد (اصولاً چالش ها ازنظر معنایی دارای بار منفی بوده و حیطه عمل، دامنه و محدوده مسائل در آن باید تعیین شود و می تواند در مقیاس ملی باشد. لازم است جهت کلی چالش منطبق با عنوان برنامه علمی مصوب باشد).

مثال:

1-ناکارآمدی نظام بانکداری کشور

2-توسعه نیافتگی زیرساخت های گردشگری

3-آسیب های حاشیه نشینی و اسکان غیررسمی

هدف غایی؛ هدف غایی، هدفی است کلیدی، آرمانی و نهایی که در راستای رفع نمودن موضوع چالش، تعریف می شود. برای دستیابی به آن باید موانع قابل پیش بینی در چالش رفع و به چشم انداز مطلوب نزدیک شد. یک چالش می تواند بیشتر از یک هدف غایی داشته باشد (در طراحی برنامه علمی و نظام موضوعات به منظور ایجاد انسجام درخت دانش ترجیحاً چالش در قالب یک هدف غایی ترسیم شده است). با دستیابی به اهداف غایی، به طور بالقوه رفع چالش امکان پذیر خواهد بود.

مثال:

1-ارتقای مدیریت بانکداری کشور

2-ارتقای و توسعه زیرساخت های گردشگری

3-پیشگیری و کاهش آسیب های حاشیه نشینی...

هدف عینی؛ هدف عینی هدفی است واقع بینان و قابل دستیابی که در راستای تحقق هدف غایی تعریف می شود. برنامه علمی می کوشد به آن ها دست یابد. اهداف عینی، با نگاهی به چالش و ماهیت هدف غایی تدوین می شود. این اهداف عینی باید با یکدیگر سازگار باشند. اهداف عینی برای رسیدن به هدف غایی ضروری بوده و این اهداف جهت گیری اصلی را تعیین می نمایند و اولویت ها را در نگاه حل مسئله نشان می دهند، بنابراین جهت محقق شدن اهداف عینی، راهبردهای مختلف در برنامه علمی تعریف می شود.

مثال:

1-بهبود شبکه های بانکی دولتی

2-ارتقای سامانه های مجازی گردشگری

3-ارتقای صندلی خدمات گردشگری خارجی

راهبرد؛ راه بردد یا استراتژی، راه رسیدن، دستیابی و تحقق اهداف عینی است. به عبارت دیگر راهبرد، ترسیم نقشه راه و فرایندی است که فرایند انجام پژوهش را به صورت عملیاتی در قالب مجموعه ای از برنامه های علمی، تعریف کرده و زمینه حصول به اهداف را ممکن می سازد. از سوی دیگر مجموعه راهبردها به عنوان خطوط راهنما باید به گونه ای طراحی شوند تا به طور همسو، در ذیل یک هدف عینی، راه های متخلف رسیدن به اهداف عینی را نشان دهند.

در تدوین راهبردها و اهداف عینی باید میزان انطباق با اسناد بالادستی و سیاست های کلان نظام مدنظر قرار گیرد و به موارد زیر توجه ویژه مبذول شود.

1- عوامل فن آوری، توسعه تکنولوژی اطلاعات و نوآوری

2- عوامل اجتماعی و فرهنگی و گسترش سیستم های یادگیری و مشارکت همگانی

3- عوامل قانونی، الزامات حقوقی و استانداردها و مقررات در حوزه مربوط به برنامه علمی

4- عوامل و مزیت های رقابتی، سنجش پذیر بودن برنامه و توجه به ظرفیت های پیشنهاد اجرای آن

5- مؤلفه های مالی شامل تأثیر اقتصاد بر عملکرد و شرایط مالی کشور

6- ظرفیت و محیط داخلی، عوامل دنیای و بین المللی و مطالعات تطبیقی و انتقال تجربیات

7- عوامل مدیریتی و ساختاری و تحقق پذیری متناسب با توان منابع انسانی و واقع گرا بودن برنامه

8- هماهنگی با سایر برنامه های علمی و چالش ها، در صورت احتیاج تقدم و تأخر آن ها رعایت شود.

منظومه پژوهشی؛ منظومه پژوهشی، به مجموعه ای از برنامه های پژوهشی در نظام موضوعات یک برنامه علمی اطلاق می شود. در ابتدای عنوان منظومه، عبارت مجموعه برنامه های پژوهشی... بیان می شود و در ادامه عبارتی که در راستای دستیابی به هدف عینی که همان راهبرد است، ذکر می شود.

منظر پژوهشی: به منظور جهت دهی پژوهش ها در قالب راهبردهای تعریف شده، رشته-های علمی تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی، به عنوان منظر تعریف می شود. منظر باید قابلیت پوشش و تحقق راهبردهای تعریف شده را در برنامه علمی دارا باشد. هر منظر می تواند دارای چندین برنامه پژوهشی و هر برنامه پژوهشی می تواند دارای اهداف پژوهشی متفاوتی باشد.

برنامه پژوهشی: مجموعه اقداماتی در یک دوره تعیین برای دستیابی به هدف ها که در قالب مجموعه ای از روش ها، شیوه عمل و یا الگوهای علمی تدوین می شود و شامل طراحی، اجرا، ارزیابی و کنترل و بازخورد است.

بنابراین، برای طراحی برنامه ها باید به موضوعاتی از قبیل شناسایی تحلیل شرایط موجود، ارزیابی فرصت ها، موقعیت ها، شاخص ها، موانع و محدودیت های محیطی، الگوها و راه حلهای علمی در قالب زمینه های پژوهشی پرداخته شود و در صورت احتیاج تقدم و تأخر ارائه برنامه و به تبعه آن در زمینه ها نیز رعایت شود.

برنامه می تواند به صورت مستقل برای هر منظر علمی و یا به صورت برنامه های تلفیقی برای چند منظر علمی طراحی ارائه شود. لازم است زمینه های پژوهشی هر برنامه پژوهشی متناسب با هر رشته علمی جهت دهی و تخصصی دیده شود.

همچنین به برنامه های عملیاتی که اولویت بیشتری برای اجرایی شدن دارند و مبتنی بر اولویت دستگاه های اجرایی و احتیاج کشور است توجه بیشتری شود.

هدف برنامه پژوهشی: منظور از هدف در هر برنامه، انتظارات مطلوبی است که همراه با آسیب شناسی و ارزیابی موضوعات منجر به ارتقای شرایط موجود به شرایط مطلوب شود. لذا در تدوین برنامه و به تبع آن هدف، شاخص های عملکردی کلیدی باید تعیین شود. این مهم با تعریف زمینه های پژوهشی و خروجی مورد انتظار محقق می شود.

زمینه پژوهشی: به عناوین موضوعاتی در نظام موضوعات یک برنامه علمی گفته می شود که در ذیل آن بتوان حداقل 10 و حداکثر 15 عنوان خاتمه نامه کارشناسی ارشد، رساله دکتری یا طرح پژوهشی تعریف کرد.

شایان ذکر است برای درج رشته و گرایش، روبروی هر زمینه پژوهشی با توجه به فایل اکسل رشته گرایش، گرایش های مرتبط در داخل پرانتز درج می شود. نکته بسیار مهم در تدوین زمینه های پژوهشی، اجتناب از کلی گویی است.

باید زمینه پژوهشی در ارتباط مستقیم با برنامه و هدف پژوهشی تعریف شده ذیل هر راهبرد، به صورت جهت دار و کاملاً مرتبط تعریف شود.

نکات قابل توجه در نگارش نظام موضوعات

عنوان چالش باید دارای بار منفی باشد. از بکار بردن کلمه عدم در عنوان چالش خودداری شود. هر هدف غایی حداقل 2 هدف عینی باید داشته باشد. هر هدف عینی حداقل 2 راهبرد دارد. در هر هدف عینی و منظومه های آن، منظرها همه جانبه در هر سه حوزه؛ علوم انسانی، فنی مهندسی و علوم پایه ارائه شود.

هر راهبرد می تواند بیش از یک منظومه داشته باشد. عنوان منظر باید منطبق بر عنوان رشته های تحصیلی سازمان سنجش باشد. منظرها باید تفکیک شده باشند. هر منظر می تواند بیش از یک برنامه و هر برنامه بیش از یک هدف داشته باشد. از عنوان های تکراری در هدف و برنامه و ... خودداری شود. عنوان هدف و برنامه باید یک جمله کامل باشد که در قالب عنوان هدف و یا برنامه تعریف شده باشد.

هر منظر در هر هدف باید حداقل 3 زمینه پژوهشی ارائه کند. از بکار بردن کلماتی نظیر مطالعه، تحلیل، مقایسه، تدوین، ارائه، آنالیز، تبیین، پژوهش، چالش، راه حل، پیشنهاد و غیره که عنوان زمینه پژوهشی را به عنوان خاتمه نامه تبدیل می نماید، خودداری شود.

از هر زمینه پژوهشی حداقل 10 عنوان خاتمه نامه و بیشینه 15 عنوان خاتمه نامه/رساله باید استخراج شود. از بکار بردن کلمه چالش درزمینهٔ پژوهشی خودداری شود. اگر عنوانی قابلیت مطرح شدن به صورت یک چالش جدید را دارد، در قالب چالش بیان شود.

از به کار بردن کلمه راه حل نیز در عنوان زمینه پژوهشی خودداری شود. از معادل فارسی بعضی کلمات متداول مانند آنومالی (ناهنجاری)، مکانیسم (سازوکار)، سیکل (چرخه) و ... استفاده شود. در صورت لزوم معادل انگلیسی به صورت footnote ارائه شود.

تفکیک دقیق زمینه های پژوهشی با توجه به منظر (رشته گرایش) در فایل رشته گرایش مصوب در نظام موضوعات برنامه های علمی لازم است (باید گرایش متناظر با منظر برای زمینه های پژوهشی اعلام شو و طبق الگوی پیوست درج شود).

نمونه:

چالش اول: ....

هدف غایی: ...

اهداف عینی:

1- عنوان هدف عینی 1

1-1: عنوان راهبرد 1 برای هدف عینی 1

1-2: عنوان راهبرد 2 برای هدف عینی 1

2- عنوان هدف عینی 2

2-1: عنوان راهبرد 1 برای هدف عینی 2

2-2: عنوان راهبرد 2 برای هدف عینی 2

4084/پ