چرا نقل قول اینگونه قلبت می شکند اما همچنان به زندگی ادامه خواهی داد برای سرانجام بندی فیلم فرانکنشتاین اثر گیرمو دل تورو انتخاب شد؟
به گزارش فیس راز، در خاتمه فیلم فرانکنشتاین ساختهٔ گیرمو دل تورو (Guillermo del Toro)، دوربین در سکوتی یخ زده بر پهنه ای سفید از برف می چرخد. موجودِ ساختهٔ ویکتور فرانکنشتاین در قطب شمال ایستاده ، در حالی که بادِ سرد بر چهرهٔ او می وزد. کشتی در دوردست محو می گردد و چیزی میان غم و آرامش در نگاه اوست. روی صحنه این عبارت نقش برمی بنند: اینگونه قلبت می شکند، اما همچنان به زندگی ادامه خواهی داد. این جمله از لرد بایرون (Lord Byron) است؛ شاعری که خود همیشه میان شور، گناه، زیبایی و رنج در نوسان بود.
انتخاب چنین جمله ای برای آخرین تصویر فیلم تصادفی نیست. در آن لحظه، موجود دیگر هیولا نیست. او می بخشد، نه به خاطر نادانی، بلکه از درکی تازه از معنا و تداوم.
در این صحنه، مفهومی به نام تداوم رنج (continuity of suffering) به شکل عینی دیده می شود. موجود در سرمایی ابدی می ایستد، اما به راه خود ادامه می دهد. همین جاست که شعر و سینما به هم می رسند: در پذیرش رنج، بدون تسلیم.
1. شاعری میان عشق و انزوا
جرج گوردون بایرون (George Gordon Byron) در شروع قرن نوزدهم در لندن متولد شد. او در دورانی رشد یافت که دنیا در حال گذار از خردگرایی روشنگری به احساسی ترین مرحلهٔ تاریخ ادبیات اروپا بود؛ دوره ای که بعدها رمانتیسم (Romanticism) نام گرفت. بایرون، برخلاف بسیاری از هم نسلانش، نه درون آرامی داشت و نه جایی امن برای تعلق. در جوانی از نقص جسمی در پای خود رنج می برد، و همین ضعفِ جسمانی در او عقده ای از خشم و بی قراری پدید آورد. اما به همان میزان که آسیب پذیر بود، نیرویی خلاق در او می جوشید. شعرهایش از عشق، گناه و شور می گفتند و صدای انسانی بودند که می خواست از حصار اخلاق و سنت عبور کند.
او شاعری نبود که در جستجوی زیبایی صرف باشد؛ بلکه می خواست حقیقت را حتی اگر اگر تلخ باشد، به تصویر بکشد. در شخصیت های شعری اش، چهره هایی را می ساخت که هم معشوق و هم قربانی اند، هم بزهکار و هم قهرمان. همین پارادوکس بعدها در ادبیات دنیا به عنوان قهرمان بایرونی (Byronic Hero) شناخته شد؛ انسانی که از نظام اخلاقی جامعه طغیان می نماید، اما در درون خود از احساس گناه و خلأ رنج می برد.
2. قهرمان بایرونی و بازتاب انسان معاصر
قهرمان بایرونی در واقع تصویری از خودِ شاعر بود: فردی مغرور، تنها و شوریده که نمی تواند در دنیا دیگران آرام گیرد. در شعرهایی چون چایلد هارولد (Childe Harolds Pilgrimage) و مانفرد (Manfred) می بینیم که راوی، انسانی است که از جامعه می گریزد و در طبیعت یا درون خود در پی معنا می شود. او از گناه سخن می گوید، اما توبه نمی نماید؛ چون می داند که رنج، جزئی از هستی اوست.
این دیدگاه بعدها تأثیری عمیق بر نویسندگان قرن نوزدهم گذاشت: داستایوفسکی، شلی، گوته،و حتی مری شلی (Mary Shelley) که فرانکنشتاین را نوشت. موجودِ ساختهٔ فرانکنشتاین نیز از همین تبار فکری است: شورشگر، مطلع به گناه، اما محکوم به تنهایی. شاید همین پیوند است که باعث شد جمله ای از بایرون در خاتمه فیلم دل تورو شنیده شود؛ زیرا ریشهٔ این داستان در همان نوع رنجی است که بایرون سال ها پیش از دل تورو در قالب شعر و زندگی خود تجربه نموده بود.
3. بایرون و مفهوم شکست در عشق و زندگی
بایرون در زندگی شخصی اش همواره میان عشق های آتشین و رسوایی های اجتماعی گرفتار بود. ازدواج نافرجام، روابط پنهان و شایعات بی خاتمه از او چهره ای ساختند که جامعهٔ انگلیسی آن موقع تاب تحملش را نداشت. او پایان از بریتانیا گریخت و در اروپا به سر برد. در تبعید، به نوشتن ادامه داد و در ایتالیا و یونان زندگی کرد، جایی که بعدها جانش را در نبرد برای استقلال یونان از دست داد.
اما در همهٔ این فراز و فرودها، یک مضمون ثابت در آثار او تکرار می شود: دلشکشتگی و ادامه دادن. برای بایرون، شکست نه خاتمه، بلکه شکلی از تداوم است. او باور داشت که انسان واقعی در میان رنج شکل می گیرد و آن چه از ما باقی می ماند، نه لحظه های خوشی، بلکه توان ایستادن پس از ویرانی است. جملهٔ اینگونه قلبت می شکند اما همچنان به زندگی ادامه خواهی داد عصارهٔ همین باور است.
4. مرگ و جاودانگی در نگاه بایرون
بایرون در سی وشش سالگی درگذشت، در حالی که هنوز پرشور و ناآرام بود. مرگ او در غربت، تصویری از خاتمه رمانتیک بود: مرگی که در خدمت آرمان و شعر رخ می دهد. در اشعار واپسینش، به ویژه در دون خوان (Don Juan)، نوعی پذیرش و طعنه نسبت به زندگی دیده می شود؛ گویی شاعر فهمیده است که هرچه نموده، جز گذر از توفان نبوده است.
او در آن شعر می نویسد که زندگی همانند دریایی بی خاتمه است، و هر موج تازه، رنجی تازه می آورد. اما در پس این طوفان، نوعی آرامش هست؛ آرامشی که از پذیرش بی پناهی می آید. این اندیشه همان چیزی است که دل تورو در فیلمش زنده نموده: موجودِ فرانکنشتاین که پس از همهٔ طغیان ها، در سکوت قطب شمال به آرامشِ پذیرش می رسد.
5. ادبیات بایرون و تأثیرش بر رمانتیسم تاریک (Dark Romanticism)
بایرون یکی از پیشگامان رمانتیسم تاریک بود، شاخه ای از ادبیات رمانتیک که به جای ستایش طبیعت و احساس، به سوی جنبه های تیرهٔ روان انسان می نگریست. در این نگاه، انسان موجودی دوگانه است: هم خالق و هم ویرانگر. این ایده بعدها بر ادگار آلن پو، مری شلی و نویسندگان گوتیک (Gothic) تأثیر گذاشت.
دل تورو، که خود شیفتهٔ هنر گوتیک و انسان های زخمی است، از همین سرچشمه الهام می گیرد. در نگاه او، هیولا نه دشمن انسان بلکه تصویر درونیِ اوست. این نگاه، کاملاً با فلسفهٔ بایرون سازگار است. اگر بایرون در شعرهایش از گناه مطلعانه سخن می گفت، دل تورو در فیلمش آن را در قالب بخشش مطلعانه نشان می دهد.
6. بایرون در نگاه سینماگران و هنرمندان مدرن
از قرن بیستم به بعد، بایرون بارها الهام بخش فیلم سازان، نویسندگان و آهنگ سازان شد. شخصیت هایی چون جیمز دین، بونو از گروه U2 و حتی بعضی نقش های دیوید بویی، بازتابی از همان قهرمان بایرونی اند: شورشگر، آسیب پذیر، اما زیبا در شکست. سینمای دل تورو نیز از این الگو بی نصیب نیست.
دل تورو در مصاحبه ای گفته بود که برای او، بایرون نماد انسانی است که از تاریکی می ترسد اما به درون آن قدم می گذارد تا حقیقت را ببیند. این جمله می تواند کلید درک حضور نقل قول بایرون در فیلم باشد. او می خواست با یک خط شعر، معنای مسیر درونی هیولایش را خلاصه کند: رنج دیده ای که درک نموده بخشش، تنها شکل واقعی بقاست.
7. بایرون و مفهوم بخشش در خاتمه زندگی
در سال های آخر عمر، بایرون از شورشِ بیرونی به تأملِ درونی رسید. شعرهای متأخرش، مانند زمزمه ای آرام از آشتی با خود هستند. او دیگر در پی قهرمانی در برابر جامعه نبود، بلکه می خواست با درون آشفته اش کنار بیاید. از همین دوره است که جمله هایی نظیر قلبj می شکند و تو همچنان زندگی می کنی معنا می یابند. این جملات محصول تسلیم نیستند، بلکه حاصلِ درک اند: درک اینکه رنج، بخشی از بافتِ انسان است.
8. پیوند اندیشهٔ بایرون با ایدهٔ خلقت و گناه در ادبیات
در سنت فکری غرب، مفهوم خلقت (creation) همواره با گناه (sin) و مسئولیت (responsibility) همراه بوده است. از داستان آدم تا اسطورهٔ پرومته، خالقان در برابر آفرینش خود مسئول اند. بایرون این رابطه را در سطح انسانی بازتاب داد: انسان خالقِ درد خود است، اما از درون همان درد، رشد می نماید.
دل تورو در فیلم خود، دقیقاً همین چرخه را بازآفرینی می نماید. او از بایرون و شلی وام می گیرد تا نشان دهد که میان خالق و مخلوق، مرزی قطعی وجود ندارد. هر دو محکوم اند به احساس گناه، و هر دو در خاتمه محتاج بخشش اند.
9. بازتاب رنج بایرونی در عصر امروز
بایرون فقط شاعر قرن نوزدهم نبود. او چهره ای دنیای است که در عصر شبکه های اجتماعی، بحران هویت و اضطراب های مدرن نیز معنا دارد. انسان امروز، مانند قهرمان بایرونی، میان میل به آزادی و ترس از طرد شدن گرفتار است. جملهٔ او در خاتمه فیلم دل تورو، در واقع پیامی برای انسان معاصر است: شکست اجتناب ناپذیر است، اما ادامه دادن، شکل دیگری از ایمان است.
10. بخشش به عنوان تداوم حیات
اگر جملهٔ بایرون را از منظر روان شناختی آنالیز کنیم، در دل خود مفهوم بخشش را حمل می نماید. بخشیدن در اینجا نه نشانهٔ ضعف، بلکه نشانهٔ درک است. موجود، خالقش را می بخشد نه چون فراموش نموده، بلکه چون می فهمد که ادامه دادن، تنها راه زنده ماندن است.
دل تورو با این جمله نشان می دهد که انسان وقتی رنج را می پذیرد، از چرخهٔ انتقام بیرون می آید. او نمی خواهد هیولا بماند، بلکه می خواهد انسان شود، و انسان بودن یعنی پذیرفتن دل شکستگی به عنوان بخشی از خود. در این لحظه، موجود به همان بصیرتی می رسد که بایرون در شعرهایش از آن سخن می گفت: نجات نه در پیروزی، بلکه در مطلعی از شکست است.
11. چرا دل تورو جمله را از زبان بایرون گرفت، نه از شلی یا دیگران؟
شاید طبیعی بود که دل تورو در خاتمه فیلم به سراغ جمله ای از خود مری شلی برود، اما او مطلعانه بایرون را انتخاب کرد. چون بایرون در تاریخ فرانکنشتاین حضور واقعی دارد: در تابستان 1816 در ویلای ژنو، همان جا که مری شلی ایدهٔ داستان را نوشت، بایرون نیز حضور داشت و موضوع گفت وگوهای آن جمع، حیات و مرگ مصنوعی بود.
بنابراین انتخاب جملهٔ او نوعی بازگشت به نقطهٔ شروع است. دل تورو با این انتخاب، حلقهٔ تاریخی میان ادبیات و سینما را می بندد و نشان می دهد که شعر و تصویر، هنوز از یک منبع عاطفی واحد تغذیه می نمایند
خلاصه
جملهٔ لرد بایرون در خاتمه فیلم فرانکنشتاین دل تورو، نه تزئینی ادبی، بلکه روح فیلم است. این کلام بازتاب اندیشهٔ شاعر و کارگردان دربارهٔ انسان است: موجودی که با رنج و شکست ساخته می شود. بایرون در شعرهایش از دل شکستگی به عنوان مرحله ای از رشد یاد می کرد و دل تورو همان مفهوم را در تصویر به نمایش گذاشت. در سکانس خاتمهی، موجود با بخشیدن خالقش به بلوغ می رسد؛ همان نقطه ای که شعر و فلسفه در هم می آمیزند. جملهٔ بایرون یادآور می شود که ادامه دادن، نوعی ایمان است، نه انکار. دل تورو با این انتخاب، ادبیات رمانتیک را به زبان سینما ترجمه نموده است. در نتیجه، فیلم به خاتمهی می رسد که نه ناامیدانه است و نه پیروزمندانه، بلکه انسانی است.
❓سؤالات رایج (FAQ)
1. چرا دل تورو از لرد بایرون نقل قول کرد؟
زیرا بایرون هم دورهٔ مری شلی بود و اندیشهٔ او دربارهٔ رنج، عشق و بخشش با مضمون فیلم همخوانی داشت. دل تورو می خواست فیلم را با صدای شاعری به خاتمه ببرد که همان دغدغهٔ انسان بودن را داشت.
2. مفهوم جملهٔ اینگونه قلبت می شکند اما همچنان به زندگی ادامه خواهی داد چیست؟
این جمله بیانگر توان انسان برای ادامه دادن پس از رنج است. در فیلم، موجود پس از تجربهٔ طرد و گناه، بخشش را می آموزد و همین ادامه دادن معنای زندگی می شود.
3. آیا جمله در رمان اصلی مری شلی وجود دارد؟
خیر، این جمله از آثار لرد بایرون است، نه از رمان فرانکنشتاین. دل تورو آن را برای پیوند دادن فیلم با میراث فکری شاعران رمانتیک برگزید.
4. صحنهٔ خاتمهی در قطب شمال چه معنایی دارد؟
قطب شمال نماد سکوت و پذیرش است؛ جایی که موجود پس از همهٔ رنج ها به آرامش درونی می رسد. انتخاب این فضا، نشانگر پاکی و فراموشی است، نه مرگ.
5. آیا بایرون و شلی واقعاً با هم در ارتباط بودند؟
بله، بایرون و مری شلی در سال 1816 در ژنو ملاقات کردند، و همین ملاقات الهام بخش شکل گیری رمان فرانکنشتاین شد.
دکتر علیرضا مجیدی
پزشک، نویسنده و بنیان گذار وبلاگ خبرنگاران
دکتر علیرضا مجیدی، نویسنده و بنیان گذار وبلاگ خبرنگاران .
با بیش از 20 سال نویسندگی ترکیبی مستمر در زمینهٔ پزشکی، فناوری، سینما، کتاب و فرهنگ.
باشد که با هم متفاوت بیاندیشیم!
دربارهٔ علیرضا مجیدی در خبرنگاران