ازضرورت توجه به مسائل قشر تحصیلکردهتاهشدار احتمال افزایش خودکشی در پساکرونا - فیس راز

از وبسایت سازمان بهداشت جهانی دیدن نمایید.

خبرگزاری دانشجویان ایران بر اساس رسالت خبری خود، ضمن آنالیز ابعاد این موضوع، سختی ها و مسائل جامعه دانشجویی به ویژه دانشجویان تحصیلات تکمیلی، و آنالیز چرایی رخداد این گونه حوادث در بین اقشار تحصیلنموده جامعه، به سراغ کارشناسان و مسئولان دانشگاه که علاوه بر سمت های اجرایی، در دانشگاه هم مشغول تدریس بوده و با دانشجویان درارتباط هستند، رفت و در این زمینه در گزارشی به مسائل دانشجویان تحصیلات تکمیلی و علل وقوع چنین حوادثی و هچنین راهکارهایی برای عدم تکرار اینگونه حوادث جبران ناپذیر پرداخت. در بخش اول گزارش خبرنگاران، دکتر علی اصغر اصغر نژاد فرید با بیان این که دانشجویان در دوران تحصیلات تکمیلی درگیر کمال گرایی هستند اضافه نمود: استانداردهای سخت گیرانه و خودملامت کردن بسیار زیادی در بین دانشجویان دیده می گردد. دانشجویان ممکن است در طول دوره تحصیلشان بخواهند نسبت به بقیه رجحان داشته باشند و هنگامی که با نشانه هایی خلاف آن چه می خواهند روبرو می شوند، احساس بی ارزشی پیدا می نمایند. وقتی که فرد همه زندگی خود را بر روی درس سرمایه گذاری می نماید، احساس رضایتی که توقع دارد ممکن است کسب نکند. انسان به جزایر امنی همانند دعا، سرگرمی، سرگرمی و ورزش احتیاج دارد.

به گزارش خبرنگاران، همه این جوانانِ از دست رفته، سرمایه های ارزشمندی برای کشور بودند که برای حفظِ وجود نازنین آنها و بهره مندی از توان و ظرفیت علمی آنها، نباید از هیچ کوشش و کوششی دریغ می شد. چه فشارها و مسائلی (تحصیلی، کاری، معیشیتی) باعث شده است تا این جوانان عزیز کشور، اقدام به خودکشی نمایند؟ چه راهکارهایی برای شناسایی افرادی در معرض خطر وجود دارند؟ اهمیت مداخلات روانشناسی چقدر ضرورت داشته و این موضوع در دانشگاه ها و مراکز علمی کشور تا چه مقدار جدی گرفته می گردد؟بنابراین با هدف آنالیز ابعاد مختلف این موضوع با دکتر سید کاظم ملکوتی، روانپزشک، استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران و عضو جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی ایران و دکتر مریم معصومی، روانپزشک و دبیر کمیته پیشگیری از خودکشی گفت وگو کردیم.

ارزیابی شدت خودکشی موضوع بسیار جدی است

دکتر سید کاظم ملکوتی در گفت و گو با خبرنگاران، ضمن اشاره به موضوع مشاوره های خودکشی گفت: یکی از موضوعات مهم در انجام مشاوره خودکشی، ارزیابی شدت، فکر و قصد خودکشی فرد در هر جلسه است. اسم می گردد که این ارزیابی ها حتماً در چند جلسه نخست انجام گردد، زیرا این احتمال وجود دارد که شرایط بیمار در هر جلسه متغیر باشد. اگر شدت، فکر و قصد خودکشی از شدت بالایی برخوردار نبود، می توان این جلسه های مشاوره را به صورت مستمر ادامه داد؛ بنابراین ارزیابی شدت خودکشی موضوع بسیار جدی است و اگر همکار روانشناس یا روانپزشک نسبت به این موضوع شک کند، باید این ملاحظات را در نظر بگیرد.

دکتر ملکوتی خاطر نشان کرد: در این بین، همراه داشتن خانواده یا مددکار بسیار اهمیت دارد. در موضوع خودکشی دانشجوی پسادکترای دانشگاه فردوسی مشهد، این دانشجو در خوابگاه بوده و خانواده همراه وی نبودند، در نتیجه به مراقبت بیشتری احتیاج بود. اگرچه (به گفته مسئولین دانشگاه) مرکز مشاوره دانشگاه به خطر خودکشی شک نموده و وی را نزد روانپزشک در بیمارستان فرستاده بود؛ اما همیشه تأکید می گردد که این مراقبت ها انجام گردد و اگر روانشناس یا روانپزشک به موضوعی شک کرد، فرد باید حتماً بستری گردد.

عوامل خطر افزایش دهنده خطر خودکشی

عضو جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی ایران اضافه نمود: عوامل خطر (risk factor) خودکشی در کشورهای غربی، 85 تا 90 درصد مربوط به اعصاب و روان یعنی افسردگی و ناامیدی هستند و در کشورهای شرقی از جمله ایران، 60 تا 80 درصد عوامل روانی- اجتماعی (psychosocial)، خانوادگی و فرهنگی هستند. عوامل خطر اصلی در ایران به صورت کلی، ناامیدی و افسردگی است که حدود 6 برابر، خطر خودکشی را افزایش می دهد؛ در کنار آن، سابقه اقدام به خودکشی حدود 9 برابر، مصرف الکل 3 برابر، سیگار 2 برابر و بیکاری حدود 6 برابر خطر خودکشی را افزایش می دهند. بنابراین می توان گفت، مجموعه ای از عوامل اجتماعی، مالی، خانوادگی، روانی در کنار هم، فرد را مستعد خودکشی می نمایند.

خودکشی قابل پیشگیری است

استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران تأکید کرد: در کنار این موارد، عوامل محافظت نماینده ای هم باید وجود داشته باشند. خودکشی قابل پیشگیری است و این موضوع در تحقیقات جهان و ایران نشان داده شده است. بنابراین در کنار توجه به عوامل خطر، عوامل محافظت نماینده را هم باید به شکل جدی تر مورد توجه قرار دهیم. اَنگ یا استیگما (stigma)، خجالت کشیدن، ننگ بودن افسردگی و فکرِ خودکشی داشتن، در بین پزشکان و سایر اقشار تحصیلنموده بالاتر است و فرد از بیان این مشکل، هراس دارد. در عین حال، کوشش برای کسب موقعیت اجتماعی بالاتر در بین اقشار تحصیلنموده شدیدتر از سایر اقشار جامعه است و چون رقابت بالا است، اَنگ یا استیگما بیشتر می گردد و در این شرایط، مقدار یاری خواهی کاهش پیدا می نماید. به همین علت، بحث عوامل محافظت نماینده برای اقشار تحصیلنموده باید جدی تر گرفته گردد.

توجه به ابعاد مختلف مسائل اقشار تحصیلنموده

دکتر ملکوتی با اشاره به مسائل مختلف اقشار تحصیلنموده جامعه گفت: در موضوع خودکشی دستیاران پزشکی و دانشجوی پسادکتری دانشگاه فردوسی مشهد باید به این نکته توجه کرد که این افراد انتظاراتی دارند که برآورده نشده و به بن بست رسیده اند. بن بست یعنی ناامیدی، ناامیدی یعنی افسردگی و افسردگی خطر خودکشی را به شدت افزایش می دهد. به اسم مثال، دانشجوی پسادکترا همزمان با تحصیل باید چند مقاله ارائه کند و فعالیت پژوهشی انجام دهد که از این جهت ایرادی وجود ندارد و رویه در تمام جهان به همین شکل است؛ اما در بحث حقوق، حقوق یک دانشجوی پسادکترا کفاف زندگی را نمی دهد. در عین حال، نرخ بیکاری در بین اقشار تحصیلنموده بالاتر است.

وی اضافه نمود: فشار کاری و تحصیلی، بیکاری، حقوق کم و موارد دیگر از جمله عواملی هستند که فرد را به سمت افسردگی، ناامیدی، بی کسی راهنمایی می نمایند و در این بین، عوامل ژنتیکی هم نقش دارند. در این شرایط، مغز در حالت خلسه ای قرار می گیرد که امکان تصمیم گیری مانند شرایط عادی از بین می رود و فرد دست به اقدامی می زند که بعد از بهبود، از انجام آن پشیمان می گردد. یعنی در لحظه ای که فرد احتیاج به یاری، حمایت، تنها نبودن و درمان دارد، مغز از کار افتاده و اگر این حمایت ها وجود نداشته باشد، فرد، فرقی نمی نماید که کارگر، خانه دار، دانشجو، پزشک، متخصص باشد، اقدام به خودکشی می نماید.

عضو جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی ایران خاطر نشان کرد: بنابراین عوامل خطر به صورت عمومی وجود دارند، ولی این عوامل در بین اقشار تحصیلنموده تاحدودی از شدت بیشتری برخوردار است و شرایط برای آنها سخت تر می گردد که باید به این مسائل توجه جدی تری گردد. خودکشی یکی از آسیب های اجتماعی است که شرایط مالی و اجتماعی به شدت روی آن مؤثر است. به اسم مثال، زمانی که شاخص توسعه انسانی (human development index) پایین تر است، مقدار خودکشی افزایش پیدا می نماید.

اهمیت مراجعه به موقع به مراکز مشاوره و روانشناسی

دکتر مریم معصومی، دبیر کمیته پیشگیری از خودکشی هم با اشاره به لزوم مراجعه به موقع به مراکز مشاوره و روانشناسی گفت: این مراکز در کشور کم نیستند و معتقدم مراجعه به این مراکز کم است؛ یعنی همان بحث اَنگ یا استیگما باعث می گردد که فرد از مراجعه به مراکز مشاوره و روانشناسی خودداری کند. توزیع متخصص در شهرها و استان های مختلف کشور به درستی صورت گرفته است، اما مشکل اینجاست که ارجاع به درستی صورت نمی گیرد و احتمالاً در موضوع خودکشی دانشجوی پسادکترا دانشگاه فردوسی مشهد، این فرایند به درستی صورت نگرفته است.

دبیر کمیته پیشگیری از خودکشی تأکید کرد: بنابراین مراکز مشاوره در دانشگاه ها باید بتوانند دانشجویانی که دچار مشکل هستند را شناسایی و به سرعت به این مراکز تخصصی معرفی نمایند و ارجاع دهند. از سوی دیگر، افراد با این سطح تحصیلات، انتظاراتی دارند که برآورده نشده است و طبیعتاً با توجه به شرایط مالی و اوضاع بیکاری در بین اقشار تحصیلنموده، خطر خودکشی افزایش پیدا می نماید.

ارتباط استاد و دانشجو مخدوش شده است

دکتر ملکوتی هم با اشاره به لزوم فعالیت مراکز مشاوره در دانشگاه ها گفت: فکر می کنم در تمام دانشگاه های کشور این مراکز مشاوره وجود دارند. زمانی که چند هزار دانشجو در دانشگاه حضور دارند، دانشگاه وظیفه دارد این خدمات را به دانشجویان ارائه کند. موضوع دیگر در محیط های دانشگاهی، رابطه میان استاد و دانشجو است که معتقدم درحال حاضر مقداری مخدوش شده است. از استاد انتظار داریم مثل یک مربی (coach) رفتار کند و برای دانشجویان در مباحث درسی، اخلاقی و رفتاری، الگو باشد. این رابطه حرفه ای میان استاد و دانشجو اکنون خدشه دار شده است و در بعضی از دانشگاه ها شاهد رفتارهای امری و دستوری، نگاه از بالا به پایین هستیم که استرس ویژه ای به دانشجویان وارد می نماید. توجه این موضوعات به هیچ اسم نفی نماینده رعایت نظم و قانون در محیط دانشگاه نیست، اما این شکل رفتار و نگاه از بالا به پایین می تواند تأثیرات سوء به همراه داشته باشد. این موضوعات، اهمیت وجود و فعالیت مراکز مشاوره و روانشناسی در دانشگاه ها را به خوبی نشان می دهد.

استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران خاطر نشان کرد: درحال حاضر برنامه ای تحت اسم برنامه بتا به وسیله (دفتر مشاوره و سلامت) وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برای پیشگیری از خودکشی درحال اجراست و گروه های دانشجویی به صورت داوطلبانه عضو این برنامه بوده و آن را در سطح دانشگاه ها پیاده می نمایند. در بعضی دانشگاه ها هم کارگاه های رفتار حرفه ای میان پزشک و بیمار یا استاد و دانشجو برگزار می گردد تا بتوانیم سطح استرس دانشجویان را کاهش دهیم.

لزوم آموزش مردم جهت مراجعه به مراکز بهداشت روان

عضو جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی ایران با اشاره به فعالیت مراکز بهداشتی در شهرهای مختلف کشور اضافه نمود: در شهرهای بزرگی مانند تهران، مشهد و اصفهان در زمینه فعالیت مراکز بهداشتی، ضعف هایی وجود دارد؛ اما این مراکز در شهرهای کوچک به خوبی فعال هستند و حتی در بعضی از این مراکز، خدمات جامع بهداشت روان و مشاوره های رایگان افسردگی و پیشگیری از خودکشی ارائه می گردد. اما مردم چندان از این خدمات استفاده نمی نمایند. در آخرین مطالعه ای که حدود 10 سال قبل انجام شد، اگر تنها 25 درصد مردم ناراحتی اعصاب و روان داشته باشند، بالغ بر 60 درصد آنها از خدمات موجود در این حوزه استفاده نمی نمایند.

دکتر ملکوتی تأکید کرد: در این زمینه احتیاجمند آموزش هستیم تا عموم مردم در صورت بروز مشکل، به این مراکز مراجعه نمایند. در حوزه پیشگیری از خودکشی، یکی از خدمات مهم، پیگیری وضیعت بیمار است و به ندرت این خدمت در مراکز بهداشتی وجود دارد. یکی از روینمودهای سازمان بهداشت جهانی (WHO) پیگیری شرایط بیماری است که اقدام به خودکشی نموده است، زیرا اقدام مجدد، خطر مرگ را متأسفانه تا 9 برابر افزایش می دهد و با پیگیری مستمر شرایط بیمار، می توانیم از اقدام مجدد جلوگیری نموده و جان فرد را نجات دهیم.

اهمیت بحث غربالگری سلامت روان دانشجویان

دکتر ملکوتی در مورد بحث غربالگری سلامت روان گفت: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، سامانه ای برای غربالگری سالیانه سلامت روان دانشجویان دارد که گزارش های خوبی هم تا به امروز ارائه شده است. درصورت رعایت اصل محرمانگی اطلاعات و بعلاوه ارائه خدمات پس از انجام غربالگری، این اقدام بسیار مطلوب و قابل تقدیر است. دانشگاه ها نباید تنها به بحث غربالگری بسنده نمایند، بلکه ارائه خدمات پس از غربالگری و طرح های حمایتی از دانشجویان باید جدی گرفته گردد.

استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران تأکید کرد: در غربالگری، بحث این نیست که خطر موجود را به صفر برسانیم، بلکه تا هر مقدار ممکن، این خطر را کاهش دهیم. البته غربالگری سلامت روان تنها برای شناسایی خطر خودکشی انجام نمی گردد، زیرا همه افراد چنین قصدی ندارند. بحث های دیگری مانند اضطراب، افسردگی، تنش، اختلال خواب هم وجود دارد که با انجام غربالگری سلامت روان دانشجویان می توانیم به آنها یاری کنیم تا زندگی بهتری داشته و دوره تحصیل در دانشگاه را با پیروزیت سپری نمایند.

دکتر معصومی هم در زمینه بحث غربالگری سلامت روان، توضیح داد: درحال حاضر در بعضی رشته های تخصصی مانند جراحی یا روانپزشکی، غربالگری اولیه سلامت روان برای ورود به این رشته ها انجام می گردد.

زنگ هشدار احتمال افزایش مقدار خودکشی در دوران پساکرونا

بعلاوه دکتر ملکوتی در ادامه با اشاره به بحث خودکشی در دوران همه گیری بیماری کووید 19 گفت: در دوران کرونا، آمار خودکشی در تمام جهان و ایران افزایش پیدا نکرد؛ اما در این زمینه نباید ساده انگاری کرد و احتمالاً در شرایط استمرار کرونا یا در دوران پساکرونا به علت بدتر شدن شرایط مالی، افزایش فشارها و درگیری های خانوادگی، بعلاوه ناتوانی در تزریق واکسن به درصد بالایی از جامعه، باید شاهد افزایش آمار خودکشی باشیم.

داوطلبان کنکور! پیروزیت و شادی در زندگی، قبولی در یک رشته یا دانشگاه خاص نیست

دکتر ملکوتی، عضو جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی ایران با اشاره به ایام برگزاری کنکور سراسری گفت: به خانواده ها توصیه می کنیم از چشم و هم چشمی خودداری نموده و به خاطر آرزوهای دست نیافته خود، فرزندان خود را تحت فشار قرار نداده و آنها را مجبور به تحصیل در رشته یا دانشگاه خاصی ننمایند. داوطلبان کنکور هم به شرایط و فشارهایی که به دستیاران پزشکی و دانشجویان وارد شده و منجر به خودکشی آنها شده است، بیشتر فکر نمایند و به این موضوع دقت داشته باشند، اینطور نیست که اگر کسی پزشک و مهندس نگردد، در زندگی پیروز نخواهد بود! اگر رشته یا دانشگاه درجه یک قبول نشدند، درجه دو، سه ... را بپذیرند و بدانند پیروزیت و شادی در زندگی فقط مربوط به قبولی در رشته و دانشگاه خاص نیست.

دکتر معصومی، دبیر کمیته پیشگیری از خودکشی هم تأکید کرد: خانواده ها، مسائلی را ارزش و ضدارزش می نمایند که می تواند استرس و نگرانی برای دانش آموز ایجاد کند و مدام به این مسأله فکر کند که آیا طبق ارزش یا ضدارزش مورد نظر خانواده پیش می رود یا نه. خانواده ها در دامن زدن یا حتی تشدید استرس و اضطراب فرزندان و حتی پیروز نشدن آنها در کنکور نقش مهمی دارند.