دوستی خاله خرسه کمونیست های شوروی با ایران! - فیس راز

استفاده از واژه مودت حکایت از بار معنایی و وزن استراتژیک توافقی داشت که در 1921 م. (1299 ش) میان ایران و اتحاد جماهیر شوروی، پس از دو دوره جنگ های تزار ها با سلسله قاجار منعقد شد. به گزارش مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، با توجه به تجربه تاریخی روابط ایران و روس، قبل و بعد از عقد قرارداد 1921، می توان گفت: این قرارداد هم به رغم همه امتیازاتی که با آن به ایران داده شد، باز هم استعاره ای از طنز تلخ داستان کوتاه دوستی خاله خرسه بود.

این قرارداد، در پی اعلام سیاست لنین منعقد شد؛ او در اعلامیه 5 دسامبر 1917، خطاب به ملل ستمدیده شرق اعلام کرده بود: .. جنگ خونین کنونی که با نیت تجاوز به سرزمین های بیگانه و تقسیم خاک ملل دیگر شروع شد، به انتها خود نزدیک می شود ... ما رسما اعلام می داریم که تمام پیمان ها و قرارداد هایی که تزار مخلوع روسیه با انگلستان و فرانسه امضا کرده بود و طبق مفاد آن ها قرار بود قسطنطنیه پس از انتها جنگ به روسیه داده شود ...

همگی باطل کان لم یکن و از درجه اعتبار ساقط هستند.، اما مدتی بعد، ارتش سرخ به بهانه پناهنده شدن ژنرال دنیکین، سردار سلطنت طلب روس، به ایران و سیاست های ضد شوروی وثوق الدوله، نخست وزیر وقت، ایالت گیلان را در 28 اردیبهشت 1299 (18 می 1920) اشغال کرد. مشیرالدوله که در این زمان، به تازگی عهده دار سمت نخست وزیری شده بود، به این نتیجه رسید که باید به طور مستقیم با لنین وارد مذاکره شود.

انعقاد قرارداد

البته فرایند این مذاکرات به کُندی پیش می رفت؛ چراکه نظر دولت ایران این بود که قبل از امضای عهدنامه مودت، تمام واحد های ارتش سرخ باید خاک ایران را ترک کنند و متقابلاً، شوروی ها خواهان تضمین کافی از دولت ایران بودند که در آتیه از ورود دسته های ضد انقلابی (روس های سفید) به خاک ایران جلوگیری شود. به دلیل کُند بودن مذاکرات، مشاورالممالک، فرستاده ایران، خواهان ملاقات لنین شد. او در 10 دسامبر 1920 پیروز شد لنین را در کاخ کرملین ملاقات کند.

لنین در این ملاقات به او اطمینان خاطر داد که شوروی هیچ طمعی برای جهانگشایی ندارد و حاضر است با ایران در راه مبارزه با امپریالیسم همکاری کند. بعد از این ملاقات فرایند مذاکره به خوبی پیش رفت و طی چند هفته قرارداد مودت بین ایران و شوروی منعقد شد.

پیمان دوستی ایران و شوروی (معروف به عهدنامه 1921) انتها در 26 فوریه همان سال، یعنی پنج روز بعد از کودتای 3 اسفند 1299 و سه روز پس از صدور فرمان نخست وزیری سیدضیاءالدین طباطبائی یزدی، در مسکو امضا شد و امضای آن، شروعگر فصل جدیدی در روابط ایران و روسیه بود.

حمایت از سردار سپه

زمانی که اتحاد جماهیر شوروی به طور موقت از دخالت گسترده در ایران صرف نظر و نیرو های خود را از شمال ایران خارج کرد، رضاخان سردار سپه، ابتدا در مقام وزیر جنگ، توانست قدرت خود را بی واهمه از دشمنی روس ها، تثبیت کند.

از سوی دیگر، رهبران شوروی که فاقد اطلاعات لازم درباره رضاخان و چگونگی برکشیده شدن او بودند، بر اساس دیدگاه های مارکسیستی خود، وی را فردی ضد فئودالیسم می دانستند که می تواند جامعه ایران را یک گام به سوی کمونیسم نزدیک کند.

روتشتین و شومیاتسکی، سفرای شوروی در ایران، بین سال های 1300 تا 1305، دائما از رضاخان به عنوان رهبر جنبش انقلاب ملی و از مخالفان وی به عنوان ارتجاعیون فئودال و نیمه فئودال تحت حمایت انگلستان یاد می کردند.

بدیهی بود زمانی که رضاخان به عنوان سردمدار جنبش جمهوری خواهی، این جریان را به راه انداخت، شوروی ها از وی حمایت کنند و علیه مخالفانش که آن ها را فئودال یا نیمه فئودال تحت حمایت انگلیس قلمداد می کردند، موضع بگیرند.

آن ها با این کار امیدوار بودند که رضاخان با اعلام ریاست جمهوری خود در ایران، در رأس یک جنبش انقلابی کمونیستی قرار گیرد. از طرف دیگر، دولت نوپای شوروی خواهان ایجاد ثبات در ایران بود تا در صورت تجاوز احتمالی نیرو های غربی به خاک شوروی برای سرکوب انقلاب بلشویکی، مرز های ایران، محلی برای ورود نیرو های غربی به خاک شوروی نباشد. اقدامات روس ها باعث تثبیت قدرت رضاخان شد.

منبع: روزنامه خراسان