عمارت خاتون؛ خانه ای برای زنان دربار قاجار - فیس راز

سحر جعفریان| محله های اعیان نشین تهرانِ صد سال پیش را باید در منطقه ها مرکزی فعلی آن جست وجو کرد. محله هایی با نخستین نشانه های شهرسازی مدرن و عمارت های مجلل که قصه هر کدام مثنوی هفتاد مَن کاغذ می گردد. مانند محله منیریه و قباله مُهر و موم شده اش به نام یکی از زنان حرمسرای شلوغ ناصرالدین شاه و عمارتی که موزه شد.

زمانی که تهران انباشته از باغ و زمین های کشاورزی و حصار ناصری، اطراف شهر را محدود و تعیین نموده بود، حدود محله منیریه فعلی، در تملک منیرالسلطنه، یکی از همسران غیرعقدی ناصرالدین شاه بود. این بانوی غیرقجریِ درباری که دستی هم در کار خیر و وقف زمین داشت از ناصرالدین شاه صاحب فرزندی شد به نام کامران میرزا نایب السلطنه که عزیز نموده شاه بود.

کامران میرزا نایب السلطنه

معماری عمارت قجری

حدود سال های 1297 تا 1300 بود که آوازه املاک وسیع منیرالسطنه با ساخت عمارتی بزرگ در املاک او (کوچه مسلم کریمی طینت فعلی) دهان به دهانِ در شهر تهران چرخید و بسیاری از دور و نزدیک، راه سوی این عمارت کَج می کردند تا خانه زیبای خاتون دربار را از نزدیک دیدن نمایند.

عمارتی که خیلی زود به محلی برای برگزاری جشن ها و مراسم مذهبی اختصاصی بانوان دربار و اشراف تبدیل شد. پدرِ منیرالسلطنه معماری حاذق بود. از این رو در بعضی منابع تاریخی نوشته اند، او در انتخاب یا اجرای سبک معماری ایرانی-اروپاییِ عمارت خاتونِ نیکوکارِ سلطان قاجار، نقش داشته است.

عمارتی که روی سَر دَرِ اصلی آن طرح 2 طاووس بزرگ، یک تاج شاهانه و تصویرِ سلطان، نقش بسته است. مساحت این عمارت 466 مترمربع است که در 2 طبقه با 10 تا 12 اندرونی ساخته شده است، شاه نشین، پنجره های مشبک رنگی، حیاط شمالی و جنوبی ویژه تابستان و زمستان، طاقچه ها، سقف مرتفع، شومینه های دیواری، حوض فیروزه ای، آب انبار، مطبخ و ایوان از دیگر بخش های این عمارت است.

نمای بیرونی عمارت منیرالسلطنه یا خانه مینایی که اکنون کاربری موزه دارد

عمارت به جای مانده از املاکی وسیع

این عمارت که روزگاری جزو معدود بارو های بلندمرتبه تهران در خارج از ارگ سلطنت محسوب می شد بعد از مرگ منیرالسلطنه به پسرش کامران میرزا رسید. کامران میرزا هم عمارتِ به ارثیه رسیده را چندی بعد به عبدالحسین میرزا فرمانفرما (از نوادگان متمول قجری) فروخت.

در این بین، شهرسازی با شتاب فزاینده ای پیش رفت و مساحت املاک منیرالسلطنه با افزایش تعداد مالکان، بتدریج کاهش یافت. آنقدر که از مجموع املاک منیریه، فقط بنای عمارت باقی ماند و بس. بنایی که قصه مالکیت ها در آن سر درازی داشت و تا سال های متمادی، لیستی از اسامی مختلف بزرگان و ثروتمندان شهر در سند کاغذی آن نوشته شد.

دیدنی روایت خانه ها

زمانی که تاریخ به سال 1345 رسید، فرهاد مینایی یکی از وکلای نامدار دادگستری وقت تهران، عمارت قجری را به سبب نزدیکی به مسجد بزرگ فخریه خرید. سال 1386 با ثبت این عمارت تاریخی در لیست آثار ملی ایران از سوی سازمان میراث فرهنگی، گردشگردی و صنایع دستی، وارثان آن (خاندان مینایی) از انجام هرگونه بازسازی و فروش منع شدند.

این در حالی بود که ورثه، با توجه به شرایط مالی، تمایل به فروش ارثیه میلیاردی خود داشتند و در مقابل، سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از عهده تامین قیمت کارشناسی شده عمارت برنمی آمد.

تا اینکه بالاخره سال 1395 سازمان زیباسازی شهرداری تهران، پای کار آمد و عمارت معروف مینایی را به مبلغ 2 میلیارد و 566 میلیون تومان از ورثه خرید و بعد از اجرای طرح های تخصصی بازسازی و بازسازی در آن، سال 1398 به طور رسمی، عمارت منیرالسلطنه به موزه و روایت خانه ویژه طولانی ترین خیابان خاورمیانه تبدیل شد تا پذیرای تاریخ دوستان و گردشگران باشد.

در حال حاضر در این موزه 2 طبقه، 7 روایت خانه به قرارِ داستان خیابان، ولی عصر (عج)، هفت خوان، قصه یک مکان، دیروز و امروز، خانه مینایی، شهروندان موثر خیابان، ولی عصر (عج) و هنر و ادبیات فعال است که در هر یک، تصاویر قدیمی، اسناد مکتوب و صوتی معتبر، بازدیدنمایندگان را در بازخوانی تاریخ و هویت، یاری می نماید.

طبقه اول موزه مینایی

تصاویر و آثاری از فرهاد مینایی نیز همچنان در یکی از بخش های موزه نمایش داده شده است

منبع: همشهری آنلاین