مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد قابوس از مخاطراتی که این برج با آن روبروست گفت - فیس راز

عبدالمجید نورتقانی (مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد قابوس) با تاکید برآنکه این ترکها نو نیستند و حتی در زمانی که داده های لازم برای پرونده ثبتی برج قابوس تهیه میشد این ترکها وجود داشتند و گزارش شده اند، گفت: نکته قابل تامل آن است که این ترکها به ما می گوید که گنبد قابوس احتیاجمند انجام طرح مطالعاتی دقیق است. حدود یک سال است که بر انجام مطالعات سلامت سازه تاکید داریم و جمع بندی آن نیز ارائه و در وزارت میراث و گردشگری نیز مصوب شده است.

او در پاسخ به این سئوال که آیا ترکها بنا را تهدید می نمایند، گفت: تا مطالعات دقیق درخصوص سلامت سازه انجام نشود، صراحتا نمی توانیم دراین باره صحبت کنیم. بر آن هستیم تا مطالعات را انجام و داده های میدانی را جمع آوری کنیم در آن موقع می توانیم پاسخ روشنی به پرسش دهیم. اما براساس دانش کلی که وجود دارد، باید بگویم که با بنا و معماری هزار ساله ای روبرو هستیم که در سده اخیر 3 زلزله بیش از 6 ریشتر را پشت سر گذاشته که سبب تخریب بسیاری از بناهای شهرهای اطراف و حتی شهر گنبد قابوس شد اما این بنا سرپا به جای مانده است. عوامل محیطی همچون زلزله ها می توانند عامل بوجود آمدن ترکها باشند اما بازهم صحبت دراین باره احتیاجمند انجام مطالعات دقیق است.

نورتقانی یادآور شد: برای تایید سلامت سازه علاوه بر ترکهای موجود با سه مخاطره روبرو هستیم. نخست آنکه آیا کنش هسته به جای مانده بنا با آن چیزی که در سال 1310 به وسیله آندره گودار بازسازی شده، برقرار است. در آن موقع پای بنا آسیب دیده بود و آندره گودار با استفاده از آجرهای شهر باستانی جرجان بازسازی برج قابوس را انجام داد. یکی از سئوالات اساسی ما آن است که آیا این بازسازی اجرا شده با هسته به جای مانده اصلی دارای کنش است یا خیر. چالش بعدی ما این است که اگر این بنا را همچون یک پایه یا شمع در نظر بگیریم، اینگونه است که این پایه روی مرداب نهاده شد، چرا که آبهای زیرسطحی در شهر گنبد قابوس خیلی بالاست و پی بنا که حدود 10 متر داخل زمین فرو رفته تقریبا روی آب است و حدود یک متر و نیم زیر پی بنا در داخل آب زیرسطحی است.

او اظهار داشت: تغییر ترازها در طول سال اتفاق می افتد و تپه ای که حکم نیروی نگهدارنده برج قابوس را دارد، در دهه های گذشته حدود دهه های 40 شمسی و قبل از آن با مداخلاتی روبرو بود. اکنون کنش سازه ای برج و تپه احتیاجمند آنالیز شده است که باید آزمایش های ژئوفیزیک درباره آن انجام شود. چالش بعدی به 1500 آجری باز می شود که مشکلاتی در دهه 40 برای بازسازی برج بوجود آوردند. آجرهای روی سطح گنبد رک در واقع آجرهای ریشه داری هستند که در سومین رج با ملات گچ کار شده اند و همچون سقف های شیروانی پشت بخشی از سطح خالی است که حکم هواکش را دارد.

آجرهایی که در دهه 40 کار شده علاوه بر آنکه احتیاج به بازسازی دارند و تعدادی هم باید با آجرهای مناسب تر جایگزین شوند. متاسفانه در آن سالها آجرهای ریشه داری کار نشده و خطایی کار شده و بندکشی شده اند و اکنون در میان آنها گرد و خاک رفته و شاهد تجمع خاک هستیم که محل مناسبی برای روییدن گیاهان شد. این بخش گنبد رک مورد مطالعه اساتید دانشگاه شهید بهشتی نهاده شده و اکنون با مصوب شدن طرح بازسازیی آن با تخصیص اعتبار حدود 300 میلیون تومان در دست اجراست. این درحالی است که عدد مورد احتیاج حداقل بیش از 5 میلیارد تومان خواهد بود. امیدواریم تا آخر دولت این مقدار اعتبار تخصیص یابد و بتوانیم بازسازی را به سرانجام برسانیم.

مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد قابوس تاکید نمود: برای انجام کارهای پایه ای و سلامت بنا احتیاجمند سه کار هستیم. نخست آنکه باید طرح مطالعات سلامت بنا شروع شود و به جمع آوری داده ها به وسیله نسب ابزار مناسب و انجام آزمایش ها روی مواد و آجرها بپردازیم و در نهایت به پایش دقیق سلامت بنا در بازه زمانی طولانی مدت به صورت پیوسته بپردازیم. تا به امروز مطالعاتی روی سازه انجام نشده و از سال 1398 تا 1401 مطالعات روی بازسازی پوسته خارجی گنبد رک انجام شد.

او درخصوص چرایی عدم انجام مطالعات لازم درخصوص سلامت سازه تا این لحظه گفت: ضرورت انجام بازسازی پوسته خارجی گنبد رک در زمره ملزومات اضطراری بود. با توجه به آنکه در حال حاضر ترکهای موجود در بنای گنبد قابوس فعال نیستند، از این رو این مطالعات تا به امروز در اولویت نبود. هرچند نمیتوان صراحتا بیان کرد که نمیتوان نگران این ترکها بود، چرا که هر ترک نشان دهنده مخاطره ای هست اما در حال حاضر این ترکها زنده نیستند و فعالیت آنها ادامه ندارد و در حرکت و باز شدن نیستند. حدود 20 سال است که این ترکها با همین شرایط، شکل و مقدار روی بنای گنبد قابوس هستند.

نورتقانی اضافه کرد: تعدادی ترک در امتداد پایه ها در پوسته خارجی و تعدادی ترک هم در سطح جبهه غربی داخل بنا وجود دارد. سیلی که در سال 1398 آمد مقدار رطوبت موجود در بنا را تغییر داده که آن هم احتیاجمند مطالعه است. داربست ها نیز تا زمان اتمام مطالعات باقی خواهند ماند. امیدواریم با تخصیص اعتبارات کارها پیش برود.