منظور از مهریه حال یا موجل چیست و کدام یک به نفع زن است؟ - فیس راز

به بیان دیگر زمانی که زن و مردی به عقد هم درآمدند، به حکم قانون موظف به انجام اموری در مقابل یکدیگر می شوند. به عنوان مثال، مرد بایستی مهریه زن را بپردازد، زن نیز باید از شوهر خود تمکین کند و در این صورت، حق دریافت نفقه را خواهد داشت. اما قانونگذار در قانون مدنی حکمی را پیش بینی نموده است که به موجب آن، زن می تواند تا زمانی که مهریه اش را نگرفته، از تمکین در مقابل شوهر خودداری کند که به این حکم استفاده از حق حبس در عقد نکاح گفته می گردد. البته، استفاده از این حق منوط به شرایطی است، از جمله اینکه مهریه زن حال باشد.

قبل از اینکه وارد بحث اصلی شویم شاید این سوال برایتان پیش آمده باشد که منظور از تمکین چیست؟

تمکین در معنای عام یعنی اینکه خانم وظایف خود را نسبت به همسر انجام دهد و از او در حدود قانون و عرف اطاعت نماید و ریاست شوهر را در خانواده پذیرا باشد. منظور از تمکین در معنای خاص هم روابط زناشویی است و در واقع مفهوم تمکین خاص اطاعت از نیاز های غریزی مرد از طرف زن می باشد (تأمین نیاز های جنسی زوج) البته تمکین خاص امر مطلقی نیست و زن موظف به انجام این امر بر طبق زمان، مکان و عرف می باشد بنابراین مواردی هم وجود دارد که زن مجاز است تمکین نکند به عنوان مثال در شرایطی که شوهر مبتلا به یکی از بیماری های مقاربتی جنسی باشد زن می تواند از تمکین امتناع کند که در این موارد زن حق دریافت نفقه را دارد. لازم به ذکر است که این وظیفه فقط مخصوص زن نیست و مرد هم در حدود عرف و معمول باید با همسر خود رابطه جنسی برقرار کند.

حق حبس زوجه چیست؟

از آن جایی که بلافاصله پس از ازدواج، زن مالک مهریه می گردد بنابراین بعد از عقد ازدواج حق مطالبه آن را خواهد داشت و تا زمانی که شوهر مهریه را پرداخت ننموده او هم می تواند از انجام وظایف زناشویی اش خودداری کند. به این حق زن، حق حبس گفته می گردد. هدف قانونگذار از قائل شدن حق حبس در ازدواج، حمایت از حق زن برای دریافت مهریه اش است که مبنای فقهی و شرعی دارد.

ممکن است این سوال برایتان پیش بیاید که آیا زوج هم می تواند با استناد به حق حبس پرداخت مهریه را منوط به تمکین زوجه کند؟

قانون گذار در ماده 1085 قانون مدنی تنها از حق حبس زوجه سخن برده است و نسبت به مورد مقابل یعنی شوهر ساکت است؛ بنابراین حق حبس به هیچ عنوان برای زوج به رسمیت شناخته نشده است.

بیشتر بخوانید

• زن چگونه می تواند جلوی فرار مرد از پرداخت مهریه را بگیرد؟
• کدام مهریه بهتر است؛ سکه، وجه نقد یا ملک؟
• چطور می توان طلاق توافقی گرفت؟

شرایط اعمال حق حبس از سوی زوجه

الف. مهریه باید تعیین شده باشد: البته در این مورد اختلاف نظر وجود دارد و بعضی در صورت عدم تعیین مهر هم برای زوجه حق حبس قائل هستند، اما به نظر می رسد نظر کسانی که در این مورد قائل به عدم وجود حق حبس هستند صحیح تر باشد، چون وقتی که زوجه در هنگام انعقاد عقد نکاح مهری را برای خود تعیین نمی کند بیانگر آن است که وی آن را موجل (زمان دار) نموده و تعیین آن را به آینده موکول نموده است که این خود نشان از اسقاط حق حبس به صورت ضمنی است؛ بنابراین چنانچه قبل از درخواست تمکین زوج مهریه زوجه تعیین نگردد وی حق استناد به حق حبس را نخواهد داشت.

لازم به ذکر است که ازدواج دائم حتی بدون تعیین مهریه، هم قانونی و هم شرعی است و زوجیت واقع می گردد. در حالی که در ازدواج موقت تعیین مهریه شرط صحت عقد محسوب می گردد و الا عقد باطل است یعنی مهریه در ازدواج موقت جز ارکان اساسی آن به شمار می رود.

ب. مهریه باید حال باشد (یعنی مهریه بدون مهلت باشد، یعنی زمان و اجلی برای آن تعیین نشده باشد): مهریه حال مهریه ای است که برای پرداخت آن مهلتی تعیین نشده باشد و زن این حق را داشته باشد که پس از عقد هر زمان که اراده کند، آن را مطالبه کند. بنابراین، اگر حین عقد مهریه به نوعی تعیین گردد که برای پرداخت آن از سوی مرد مهلتی تعیین شده باشد، به آن مهریه مهریه موجّل گفته می گردد. علاوه بر این، بر طبق رأی وحدت رویه دیوان عالی کشور، در صورتی که پرداخت مهریه منوط به استطاعت یا توانایی مالی مرد باشد، زن از حق حبس خود محروم خواهد شد. به این نوع مهریه اصطلاحا مهریه عند الاستطاعه نیز گفته می گردد؛ بنابراین زن تنها در شرایطی می تواند با استناد به حق حبس خود از عدم تمکین سرباز زند که مهریه او مهریه عند المطالبه باشد.

لازم به ذکر است که اگر مهریه مدت دار باشد زمانی زوجه حق مطالبه آن را دارد که مدت سپری گردد و، چون از زمان عقد نکاح، زوج مجاز است که ایفای وظایف زناشویی را از زوجه طلب کند، زوجه نمی تواند از حق حبس خود استفاده کند؛ بنابراین این حالت یعنی مدت دار بودن مهریه حکایت از اسقاط ضمنی حق حبس از جانب زوجه دارد فلذا هر موقع که زوج مطالبه نمود باید از وی تمکین نماید و الا ناشزه محسوب می گردد. (در اصطلاح حقوقی به نافرمانی زوجین و عدم ایفای وظایف زناشویی از جانب آن ها گفته می گردد در واقع اگر هر یک از زوجین به هر علت وظایف زناشویی خود را ایفا نکند نشوز نموده است.)،

اما در فرضی که زوج از زوجه طلب ایفای وظایف زناشویی را ننماید و زمان پرداخت مهریه فرا رسد زوجه خواهد توانست از حق حبس خود تا استیفای مهرش استفاده کند. در صورتی که مهر وعده دار نباشد، چون به موجب ماده 1082 قانون مدنی به محض وقوع عقد نکاح، زوجه مالک مهر می گردد، می تواند آن را مطالبه کند و تا زمانی که زوج آن را تادیه ننماید می تواند از حق حبس خود استفاده کند.

ج. زوجه قبل از دریافت مهریه به ایفای وظایف زناشویی اقدام ننموده باشد: به موجب ماده 1086 قانون مدنی، چنانچه زوجه قبل از دریافت مهریه به اختیار و اراده خود از زوج، تمکین خاص نماید، حق حبس وی ساقط شده و دیگر مجاز به امتناع از تمکین و سایر وظایف زناشویی نیست.

توجه به این نکته ضروری است که سقوط حق حبس دلیل بر سقوط حق مطالبه مهریه نیست. آنچه مسلم است این است که وجود قید به اختیار در این ماده این مفهوم را می رساند که اگر زوجه بر اثر اجبار یا اکراه و یا بیهوشی تمکین نماید حق حبس وی ساقط نشده و کماکان باقی است.

لازم به ذکر است که اگر شوهر اعلام کند که از پرداخت مهریه ناتوان است دادگاه به او مهلت می دهد تا بتواند مبلغ مهریه را به همسرش پرداخت کند و یا حکم می دهد که این مبلغ در اقساط مشخصی پرداخت گردد. به موجب رای وحدت رویه هیات عمومی دیوان عالی کشور که در حکم قانون و لازم الاجراست، اقساطی شدن مهریه باعث از بین رفتن حق حبس زن نمی گردد و زن می تواند تا پرداخت آخرین قسط مهریه توسط همسرش، از برقراری ارتباط با او خودداری کند.

نتایج اعمال حق حبس از سوی زوجه

1- به موجب ماده 1085 قانون مدنی در صورت استفاده زوجه از حق حبس، وی استحقاق دریافت نفقه را از دست نمی دهد و بدیهی است که چنانچه زوج از این کار امتناع کند زوجه می تواند از ضمانت اجرا های حقوقی و کیفری آن از طریق دادگاه استفاده کند.

2- زوجه را نمی توان ملزم به تمکین خاص از زوج نمود.

2- درصورتی که مهریه قسط بندی شده باشد، زن تا سرانجام دریافت تمامی اقساط مهر می تواند از حق حبس استفاده کند.

در صورتی که مهر، مؤجل باشد؛ یعنى موعدى براى پرداخت آن بین زوجین قرار داده شده باشد، مانند آن که شرط گردد که پس از 2 سال مهر به زوجه داده گردد، زن دارای حق حبس نمی باشد؛ بنابراین به نفع زن است که مهریه اش به صورت حال (بدون مهلت) تعیین شده باشد.

منبع: فرارو